Stara Brama Lubelska

Była jedną z trzech bram miejskich. Manierystyczną elewację bramy wieńczy szczyt z płaskorzeźbą przedstawiającą personifikację Polonii siedzącą na tronie. Po obu jej stronach znajduje się łacińska inskrypcja zredagowana przez Jana Zamoyskiego, która w tłumaczeniu na polski brzmi: „Witaj Życiodajna Matko Polsko! Ty nie tylko murami, lecz także życiem i krwią masz być przez nas broniona. O Gwiazdo Wolności i Szlachetności, Polsko, witaj”. Natomiast napis we fryzie przedzielonym herbowym kartuszem Zamoyskich głosi: „Jan z Zamościa Kanclerz Wielki Królestwa Polskiego i Hetman, generalny wódz wojska z własnych funduszów wystawił”.

Stara Brama Lubelska od początku była zamurowana. Jedni twierdzą, że Jan Zamoyski zrobił to dla upamiętnienia przejazdu przez nią w 1588 roku, pretendującego do tronu polskiego, austriackiego arcyksięcia Maksymiliana II, którego wziął do niewoli podczas bitwy pod Byczyną. Inni, że osłabiała układ obronny twierdzy. Tak czy inaczej, po jej zamurowaniu ruch kołowy od strony Lublina i Warszawy przejęła Brama Szczebrzeska, a pieszy – nieistniejąca dziś Furta Janowicka.

Pod koniec XVIII stulecia dla usprawnienia komunikacji bramę otwarto. Jednak po wybudowaniu Nowej Bramy Lubelskiej, starą ponownie zamurowano. Przejazd bramy otwarto i przeszklono podczas remontu przeprowadzonego w latach 2007-09. Obecnie w bramie mieści się restauracja i galeria.

Do Starej Bramy Lubelskiej przylega fragment kurtyny z poterną łączącą wnętrze twierdzy ze stojącym poniżej kojcem i rawelinem.